KAZIMIERZ M. PUDŁO
Pamięć historyczna i kulturowa mieszkańców Dolnośląskiej Ziemi
Obornickiej
Publikowane: Studia Salvatoriana Polonica 3(2009),
s. 231-249
I. Wybór problematyki oraz źródeł badań
O wyborze problematyki rozważań nad pamięcią historyczną i kulturową
mieszkańców Dolnośląskiej Ziemi Obornickiej przesądziły dwa względy.
Pierwszy, że umożliwia ona, w moim przekonaniu, poznanie w najszerszym
zakresie procesów przemian w indywidualnej i zbiorowej świadomości
lokalnej społeczności. Drugi, iż wśród licznych już publikacji o
mieszkańcach Ziemi Obornickiej[6] , dwie z nich, o wartości
dokumentacyjnej, okazały się najbardziej stosowną do tego podstawą
źródłową dla refleksji nad problematyką tytułową. Są nimi książki:
My, oborniczanie. Wielka Księga Obornik Śląskich (2005), na którą
złożyły się wspomnienia mieszkańców i noty biograficzne, zebrane oraz
opracowane przez Romanę Obrocką[7] , jak też – Bożeny Muszkalskiej,
Głosy z przeszłości. Tradycje muzyczne we wspomnieniach oborniczan
(2006), której główną część stanowi dokumentacja zebranych wśród
mieszkańców pieśni z notacją muzyczną oraz naukowa interpretacja
zbioru[8]. W jej części końcowej jest scenariusz spektaklu, którego
autor, Edward Łysiak, opracował na podstawie zbioru tych pieśni[9] .
Obie publikacje dopełniają się treścią, a łącznie przybliżają nam
ukształtowany w 60. powojennych latach wizerunek społeczeństwa
Dolnośląskiej Ziemi Obornickiej. W tym jednak opracowaniu zasadniczym
źródłem przedmiotu badań są wielowątkowe wspomnienia mieszkańców My,
oborniczanie, a cenne w jego uzupełnieniu – Głosy z przeszłości.
My, oborniczanie to książka o wartości
dokumentalno-biograficznej, którą wprawdzie ogólnie zaliczam do
literatury pamiętnikarskiej[10], ale nie bez zastrzeżeń. Wynika to z
tego, że nie wszystkie wspomnienia są przekazami osobistych przeżyć i
refleksji uczestników oraz świadków wydarzeń, czym różnią się od
właściwych pamiętników. Niektóre opracowania w zbiorze są opisem dziejów
rodziny, dokonanym przez dorosłe dzieci, a nawet wnuki. W książce jest
też 17 przedruków z czasopism, głównie notek biograficznych par
małżeńskich, które zostały opublikowane z okazji jubileuszu ich „złotych
godów”, wspomnienie w formie poetyckiej, esej o subiektywnym odczuwaniu
sensu symbolicznego miejsca, a wreszcie teksty drogi krzyżowej, które są
swoistą refleksją nad życiowym „krzyżem” autorki. Chociaż książka nie
jest zbiorem wyłącznie klasycznych pamiętników, to bezsporna pozostaje
jej wartość poznawcza zarówno tekstów, jak też licznych, oryginalnych
fotografii rodzinnych. W całości ukazuje ona, niejako w 70. dłuższych
bądź krótszych odsłonach, drogi życiowe mieszkańców Dolnośląskiej Ziemi
Obornickiej, które ich do niej doprowadziły w okolicznościach
warunkowanych następstwem drugiej wojny światowej[11]. Przyszło im tutaj
tworzyć ponownie życie indywidualne, rodzinne i współpracę z
mieszkańcami, którzy wywodzili się z różnych grup
regionalno-kulturowych, społecznych, zawodowych, a nawet etnicznych. W
tej nowej dla wszystkich mieszkańców rzeczywistości, przyjmowali oni
różne postawy życiowe i odmiennie przeżywali określone uczucia,
zdarzenia i pragnienia. W wielu wspomnieniach dostrzegamy też, że na ich
„dobrą” i „złą” pamięć nawarstwiały się kolejne przeżycia, które
wpływały na zmianę stosunku emocjonalnego ludzi do bliższego i dalszego
otoczenia społecznego oraz dawnej i nowej „ojczyzny lokalnej”.
--------------------------------------------------------------
[6] Więcej o tym: R.
Obrocka, M. Burzyńska, Jak
promujemy gminę Oborniki Śląskie, w:
Księga Dolnośląskiej Ziemi
Obornickiej. Przeszłość – Współczesność – Przyszłość, red. K. M.
Pudło, Oborniki Śląskie 2008, s. 484, 493-496.
[7] Pomysłodawczynią
zebrania od mieszkańców miasta i gminy wspomnień oraz pieśni, które
stały się ostatecznie treścią obu książek, była Romana Obrocka,
kierująca działem promocji w Urzędzie Miejskim w Obornikach Śląskich. Ta
oryginalna koncepcja zyskała życzliwe poparcie Burmistrza, Pawła
Misiorka, umożliwiając przejście do jej realizacji. Prace nad
gromadzeniem wspomnień przez Romanę Obrocką trwały od 2000 do 2005 r., a
nad zbiorem pieśni przez prof. dr hab. Bożenę Muszkalską – od 2003 do
2006 r. Obie publikacje zostały przyjęte z uznaniem, i to nie tylko
przez czytelników w środowisku lokalnym. Ich ukazanie się w 2005 i 2006
r. utrwalały promocję Obornik Śląskich w jubileuszu ich 700. lat
udokumentowanego historycznie istnienia i 60. lat statusu miasta.
Zaproszenia kierowane do mieszkańców, by swoimi
wspomnieniami włączyli się do współtworzenia Wielkiej Księgi Obornik
Śląskich, były publikowane w Internecie: http://www.oborniki-slaskie.pl/zpr/
13grudzien_2002/miejsca.htm; http://www.oborniki-slaskie.pl/zpr/26luty_2003/promocja_inauguracja.htm;
„Z pierwszej ręki” 2002, nr 7; 2003, nr 1 i 2. Oto jedna z odezw: „Drogi
Mieszkańcu Obornik Śląskich, podaruj miastu swoją rodzinną opowieść –
niezwykłą i ciekawą historię, którą ogarniasz pamięcią własną lub
pamięcią swoich bliskich. My wykonamy całą resztę pracy związanej z
wydaniem Księgi. Gorąco zapraszamy do współpracy”.
[8]
My, oborniczanie. Wielka Księga
Obornik Śląskich. Wspomnienia zebrała R. Obrocka.
Słowo wstępne: P.
Misiorek, R. Obrocka, Oborniki Śląskie 2005, ss. 9 + 367, il., mapy; B.
Muszkalska, Głosy z przeszłości.
Tradycje muzyczne we wspomnieniach oborniczan.
Przedmowa: P. Misiorek,
Oborniki Śląskie 2006, ss. 412, il., mapy, zapis nutowy i płyta CD.
[9] E. Łysiak,
Pieśni znajome. Scenariusz
spektaklu wystawionego podczas wieczoru promocji książki w Obornickim
Ośrodku Kultury 24 listopada 2006, Wrocław, lipiec 2006, w: B.
Muszkalska, Głosy z przeszłości,
s. 373-402.
[10] Pisarstwo o
charakterze pamiętnikarskim było uprawiane od starożytności (np.
Ksenofont, G.J. Cezar, św. Augustyn, J. W. Goethe), a w Polsce – od XVII
w. (m.in. J. C. Pasek, J. Kitowicz, A. Fredro i S. Przybyszewski).
Wspomnienia, listy, kroniki i inne środki dokumentacji osobistej zostały
zastosowane jako metoda badań, zwłaszcza w socjologii, przez F.
Znanieckiego i W. I. Thomasa w ich nowatorskiej pracy: Chłop polski w
Europie i Ameryce, t. 1–5, 1918-1920, wyd. pol. 1976. Po II wojnie
światowej było ogłaszanych wiele konkursów metodą biograficzną, z
których w tym opracowaniu należy przede wszystkim wspomnieć:
Pamiętniki osadników Ziem
Odzyskanych, opr. Z. Dulczewski, A. Kwilecki, Poznań 1963. W 1969
zostało nawet założone w Polsce Towarzystwo Przyjaciół Pamiętnikarstwa.
[11] Decyzje
polityczne o zmianach niektórych terytoriów państwowych i
przemieszczeniach ludności w Europie Środkowej zostały ostatecznie
podjęte na konferencji w Poczdamie (17.07 – 2.08.1945).
Szerzej: J. B.
Schechtman, Postwar Population
Transfer in Europe 1945–1955, Philadelphia 1962
