VII. Kultura ludności grup napływowych w jej pamięci oraz w procesie przemian

    Nie wnikając w szczegóły naukowych sporów ujmowania kultury[55] , można tutaj poprzestać na szerokim, popularnym jej rozumieniu, iż stanowi ona: zbiorowy dorobek życia określonego społeczeństwa w czasie i przestrzeni, przekazywany selektywnie z pokolenia na pokolenie. Treść kulturowa przekazywana tradycją jest właśnie zasadniczym składnikiem świadomości społecznej i umożliwia ludziom samoidentyfikację indywidualną i zbiorową[56].
Kultura różnicowała i ludność napływową do Dolnośląskiej Ziemi Obornickiej. W sytuacji niezbędnych ze sobą kontaktów ludzi nieunikniona była styczność oraz konfrontacja jej różnych w treści i formie elementów kulturowych: „Każda grupa miała coś charakterystycznego ze swego regionu: swoje pieśni, potrawy na co dzień i od święta, częściowo ubiory. Na niedzielnej mszy można było rozpoznać po ubiorze, kto skąd pochodzi”[57] .
     W początkowym jednak okresie zasiedlania przez przybyszów obszaru gminy ich uwaga skupiała się na bezpieczeństwie, aprowizacji i pracy zarobkowej[58] , a nie na zauważanych, ale wówczas mało znaczących dla współistnienia odmiennościach kulturowych. Stabilizacja życia osadników i przybywanie kolejnych rodzin zmieniały stan liczebny grup regionalnych.
   Wprawdzie nie ma o tym nawet wzmianek w pamiętnikach, ale z wcześniejszych moich badań środowiskowych wynika, że przez kilka lat ludność grup regionalnych rywalizowała ze sobą o przewodnictwo „swoich” w strukturach władz lokalnych, instytucjach i organizacjach. Kultura grup regionalnych, w dziedzinie materialnej, społecznej i duchowej, była na ogół wzajemnie poddawana ocenie[59] . Niekiedy w skrajnych sytuacjach konfrontacyjnych wykorzystywano tendencyjne głosy krytyczne w uzasadnianie większych lub mniejszych uprawnień ludności określonej grupy regionalnej w jej lokalnej dominacji społecznej[60] .
    Upływający czas okazał się kolejny raz skutecznym wychowawcą dla większości mieszkańców miasta i gminy we wzajemnym tolerowaniu u siebie licznych odmienności. Wspominany już proces wchodzenia przedstawicieli różnych grup regionalnych w związki koleżeńskie, towarzyskie, a zwłaszcza małżeńskie[61] , powodowały u ludności wszystkich grup zmiany kulturowe (akulturacja)[62] . Przekształcenia te polegały na całkowitej rezygnacji z niektórych rodzimych elementów kulturowych bądź – ich modyfikowaniu, przejmowaniu nowych form i treści kulturowych od innych, które uznawano za bardziej przydatne lub już dominujące w lokalnym środowisku społecznym i wreszcie na łączeniu ze sobą elementów kulturowych różnych grup regionalnych, a nawet etnicznych (synkretyzm). W lokalnych środowiskach społecznych ukształtowała się już ponadgrupowa kultura. Żadna z pierwotnych grup osadników nie zachowała w całości swojej kultury regionalnej, tak jak i żadna ze stron – w mieszanych małżeństwach pochodzeniem regionalnym bądź etnicznym [63].
W pamięci mieszkańców zachowały się liczne treści i formy kulturowe, odnoszące się głównie do ludności dawnych środowisk kresowych. Wzmiankują oni w pamiętnikach m.in.: Poleszuków [64] , tradycje ormiańskie [65] , stosunki sąsiedzko-kulturowe Polaków i Ukraińców 66] oraz inne fakty z szeroko rozumianej kultury ludowej.
   O tym ostatnim zespole kulturowym zaświadcza również treść publikacji Bożeny Muszkalskiej, Głosy z przeszłości. Jest w niej ukazany cenny Obrzędowo-zwyczajowy kontekst pieśni, łącznie z fragmentami wspomnień respondentów m.in. o: obchodach świąt religijnych, treści oracji kolędników i uroczystościach rodzinnych [67]. W części tekstu – Pieśni niezwiązane z cyklem dorocznym i rodzinnym – znajdujemy wielowątkowy opis współpracy kobiet w „darciu pierza”, „wyciąganiu kądzieli”, przędzeniu nici, które to zajęcia stawały się okazją do różnych opowieści oraz końcowej wspólnej zabawy kobiet i mężczyzn[68] . Bogate treści kulturowe zawierają, oczywiście, teksty pieśni. Dają one przegląd tradycji narodowej, lokalnej, społecznej, rodzinnej, obrzędowej świeckiej i religijnej oraz etnicznej – łemkowskiej, ormiańskiej, polskiej i ukraińskiej[69] . Właściwie pieśni odzwierciedlają całe życie społeczeństwa bądź społeczności lokalnych w nastrojach codzienności i odświętności, z liryzmem, nierzadko z humorem i satyrą. Pozostają dla nas zarówno niezastąpionym źródłem wiedzy o przeszłości, jak i o kulturowym dziedzictwie po dawnej wieloetnicznej, wielowyznaniowej oraz wielokulturowej Rzeczypospolitej.