Andrzej Pudło, Kazimierz M. Pudło

III. Rodowód ludzi i osady Obora, poprzedniczki Obornik Śląskich.

Zgodnie z feudalnym prawem zwyczajowym władca (król, książę) był właścicielem, a więc i dysponentem, całego obszaru pozostającego pod jego jurysdykcją. Przekazywał on jego części zasłużonym mu osobom świeckim i organizacjom kościelnym (biskupstwom, klasztorom). W tym wczesnym okresie były to przeważnie obszary zalesione, stanowiące pustki osadnicze. Nie zagospodarowane domeny nie przysparzały dochodów ich posiadaczom. Stąd też już od końca XII w. były podejmowane wysiłki dla zagospodarowania posiadłości przez lokację m.in. wsi. Proces ten został znacznie zintensyfikowany w XIII i XIV w..

Tereny obecnej miejscowości Oborniki Śląskie należały na przełomie XIII i XIV w. do domeny biskupstwa wrocławskiego. Znajduje to potwierdzenie w dokumencie 'Liber Fundationis Episcopatus Wratislaviensis', w którym zawarta jest z r. 1305 pierwsza informacja o osadzie 'Obora', z istotnym dopiskiem: '(...)cuius libertas nunc expiravit(...)', to znaczy 'której wolność właśnie się skończyła". W szerszym kontekście zdaniowym należy to rozumieć, że właśnie wówczas ustał dla mieszkańców osady okres wolny od świadczeń na rzecz biskupstwa wrocławskiego z tytułu własności. Wynosił on przeważnie pięć lat, chociaż lokalnie mógł być wydłużony nawet do lat dziesięciu. Przywilej ten przysługiwał nowoosiedlonym bądź zasiedziałym już mieszkańcom przy ponownej lokacji osady, na zmienionych warunkach prawno-organizacyjnych i ekonomicznych. Wprawdzie nie wiemy, w której z dwóch powyższych sytuacji znaleźli się wtedy oborniczanie, ale jedno, wydaje się, bezsporne, że osada 'Obora' istniała już na pewno w 1300 r. a nawet prawdopodobnie kilka lub kilkanaście lat wcześniej.

Nazwa leśnej osady 'Obora', wywołująca jednoznaczne skojarzenia z miejscem hodowli zwierząt, jest interpretowana przez polskich językoznawców kulturowo. Historycy niemieccy natomiast, mimo że nie zaprzeczają 'słowiańskiemu' źródłosłowu nazwy miejscowości, wywodzą ją wszakże od 'boru', przy czym ujmują ją jako 'o bor', co, w ich rozumieniu, miało oznaczać osadę 'przy lesie'. Jeszcze inni tłumaczyli nazwę naszej miejscowości poprzez zbitkę pojęciową 'o bor' i 'nicka', w rozumieniu osady położonej w niecce, a więc w naturalnym, podłużnym obniżeniu leśnego terenu. Te dwie ostatnie interpretacje nie znajdują jednak potwierdzenia w wynikach badań porównawczych polskich toponomastów.

Nazwa Obora wskazuje na to, że jej, zapewne co najwyżej kilkunastu rodzinna, ludność zajmowała się przede wszystkim hodowlą bydła. Jednak naturalna gospodarka w średniowieczu narzucała też konieczność wytwarzania i innych produktów oraz przedmiotów niezbędnych do życia. Część z nich prawdopodobnie pozyskiwali oborniczanie poprzez bezpośrednią wymianę towarową lub nabywali za monety czeskie, bądź bite już w księstwach śląskich, na okolicznych targach w Trzebnicy, Prusicach, Żmigrodzie, Urazie, a nawet w Wołowie i Wrocławiu. Z czasem ludność osady Oborniki zajmowała się również rzemiosłem oraz sezonowym zbieractwem runa leśnego. Sytuacja materialna części ludności była trudna, skoro w starych przekazach zachowała się o niej następującą informacja: "Oborniki leżą między Kłopotnikami [?] a Komornikami[?]. Kto się tam chce wyżywić musi szukać grzybów i jagód. A kto nie potrafi je zbierać, musi miotły wiązać".

Nie wiemy natomiast, jakiej przynależności etnicznej byli ci pierwotni i późniejsi mieszkańcy osady Obora, a następnie Obornik Śląskich. Mogli nimi być w części potomkowie okolicznych Ślężan, polscy osadnicy z sąsiednich dzielnic, jak też osadnicy niemieccy i czescy. Pewne ogólne wyobrażenie o zakresie przemianach w składzie narodowościowym ludności Dolnego Śląska, daje zestawienie nawet z 1787 r. Było wówczas w tym regionie m.in.: 74,0 % osób uznających się za Niemców, 23, 6 % - Polaków, 1,9 % - Czechów i 0,5 % za Żydów. W okolicach Żmigrodu i Trzebnicy istniały jeszcze na przełomie XVIII/XIX w. znaczne skupiska ludności polskiej i mieszanej etnicznie. W samej Trzebnicy ludność polska zamieszkiwała głównie na przedmieściu, zw. 'Polską Wsią'. Zdają się to potwierdzać i w Obornikach Śląskich nazwiska rodzin zamieszkałych od XIV do połowy XX w., jak również lokalne nazwy miejscowe osiedli, rzek, gór i pól. We wczesnym okresie dziejów Dolnego Śląska przynależność etniczna ludności nie miała jeszcze takiego znaczenia politycznego, jakie nadawano jej w XIX, a zwłaszcza w XX w. Tak jak nie było uważane za naganne zawieranie związków małżeńskich etnicznie mieszanych m.in. polsko-czeskich, polsko-niemieckich i czesko-niemieckich w śląskich dynastiach książęcych, tak i również uchodziły za naturalne analogiczne związki interetniczne wśród ludności miejskiej oraz wiejskiej.

Między 1306 a 1311 r. osada leśna Obora przeszła - w nieznanych nam dotąd okolicznościach - z domeny biskupstwa wrocławskiego do domeny księcia głogowsko-żagańskiego, Henryka III (1274-1318). W jego dokumencie z 29 II 1312 r. została też po raz pierwszy wymieniona jako wieś Oborniki. Po dalszych 9. latach była już jednak w księstwie oleśnickim, Konrada I (1321-1366). Pozostawała w nim też najdłużej, bo aż do II połowy XVIII w.

Podziały terytorialne księstw śląskich spowodowane dziedziczeniem, wojnami i koniecznymi transakcjami handlowymi były tak częste, że ziemia śląska wyglądała jak szachownica, z przemieszanymi obszarami należącymi do różnych właścicieli. Stąd i Oborniki Śląskie, położone w tak bliskiej odległości od Trzebnicy, tylko przez krótki okres w XIV w. stanowiły z nią jedną domenę księcia głogowskiego. Dopiero od II połowy XVIII w. obie miejscowości już stale wchodziły w skład jednego obszaru administracyjnego (kolejno: Bezirk Trebnitz, Kreis Trebnitz, Starostwo Trzebnickie, Powiat Trzebnicki).

W nie mniejszym zakresie były zmienne dzieje samej posiadłości ziemskiej dzisiejszych Obornik Śląskich. Cały ten obszar lub poszczególne jego części stanowiły w okresie 700. lat bądź to lenno (Kalow lub Kale?), bądź dziedziczne lenno (Kośligów lub Koschligów), czy wreszcie w pełni własność rodzin: kolejnych Kośligów, a następnie Ratzbergów, Schnellensteinnów, Kotulinskich, Festenberg-Pakischów, Pentzigów, Stampenów, Hockenów, Diebitschów, Bocków, Folgersbergów, Koschembahrów i Schaubertów. W większości były to rody o dziedzicznym szlachectwie, ale i takie, które nabyły go jako nuworysze. Z tytułu szlachectwa posiadały też herby, z których znany jest nam dotąd jedynie herb rodziny Schaubertów, najbardziej zasłużonej dla rozwoju Obornik Śląskich. Jednak godło to nie nawiązywało w swoich elementach heraldycznych ani do lokalnych dziejów, ani do specyficznych cech środowiska naturalnego.

Siedem stuleci
Obornik Śląskich
(Szkic historyczno-socjologiczny)

Uwagi wstępne

I. Zaranie dziejów: środowisko naturalne i ludzi.

II. Okresy zmagań o przynależność państwową tych ziem.

III. Rodowód ludzi i osady Obora, poprzedniczki Obornik Śląskich.

IV. Wybrane zdarzenia i procesy w dziejach oborniczan do roku 1939.

V. Końcowy okres drugiej wojny światowej.

VI. Dawni i nowi oborniczanie oraz ich miasto w okresie powojennym.